ÜNİTER İNSAN TEORİSİ

MARTHA ELİZABETH ROGERS

• 1914’te Texas’ta doğmuştur. 1931-33 yıllarında fen bilimleri eğitimi almıştır. 1945’te ise Halk Sağlığı Hemşireliği’ nde yüksek lisans yapmış 1954;’te bilim doktorasını derecesini almıştır. 1994’te 79 yaşında ölmüştür. Arizona’da Phoenix Ziyaretçi Hemşire Servisini kurmuştur. 3 kitap ve 200’den fazla makale yazmıştır. 1996’da Amerikan Hemşireler Birliği Ünlü Salonu’nda müzesi açılmıştır. Çok sayıda ödüle, fona ve bursa adı verilmiştir.

Teorinin Gelişmesinde Etkili Olan Faktörler

• Teori, kaynağını Nightingale’in kuramında almıştır. Rogers teorisinin temelini oluştururken sosyal ve fen bilimlerinden etkilenmiştir. Teoride bilginin temelini antropoloji, psikoloji, sosyoloji,astronomi,felsefe,tarih,biyoloji,fizik,matematik ve edebiyat alanları oluşturmaktadır. Teoride çevre bir enerji alanı şeklinde yaşam sürecinin ayrılmaz bir parçası olarak ele alınmıştır. Teorinin paradigmaları: üniter insan, üniter çevre,enerji alanı, sürekli etkileşim.

Untitled Slide

• Rogers, insan ve çevre arasındaki değişimi ifade eden helezonluk ilkesini geliştirmek için genel sistemler teorisi olan Negentropi’yi kullanmıştır. Negentropi hem insanoğlunun hem de çevresinin özelliğidir.

Untitled Slide

• Rogers’a göre insan varlığının ve çevrenin enerji alanı dinamiktir, indirgenemez, sınırlanamaz, sonsuza genişler, dalga ve teorilerle tanımlanabilir. Rogers, çeşitlilikte artışı,değişikliği,karmaşıklığı, çevre ve insan davranışlarındaki gelişme teorilerini açıklarken Ericson,Having,Hurst ve Piaget’nin teorilerinden etkilenmiştir

TEORİDEKİ TEMEL KAVRAMLAR

• İNSAN
• SAĞLIK/HASTALIK
• HEMŞİRELİK
• ÇEVRE

İNSAN

• İnsan, çevreyle bütünleşmiş açık bir sistem olarak açıklanır. Üniter insan indirgenemez, bölünemez, tüm boyutlu enerji alanı olarak tanımlanır ve kendine özgü özellikleri olduğu vurgulanır. Üniter insan, çevreyle tamamlanmış, bütünleşmiş bireydir, sürekli çevreyle etkileşim halindedir. İnsanın en önemli birimi hücre değil enerji alanıdır.

SAĞLIK/HASTALIK

• Sağlık, hastalıkların olmayışı ve iyilik halidir. Sağlığın gelişimi için insan -çevre simetrisini kuvvetlendiren bir müdahale gereklidir. Rogers’a göre sağlığın sürdürülmesi ve gelişmesi sosyal eşitsizlikler, teknolojik gelişmeler ve diğer olaylardan kaynaklanan sorunların giderilmesiyle sağlanır. Sağlık kültür ya da kişiler için bir değer olarak tanımlanmıştır. Teorinin merkezinde yer alan fenomen, insanın yaşam sürecidir. Yaşam çevreden ayrılamaz, bütünlük içinde, yaratıcı ve dinamik bir süreçtir.

HEMŞİRELİK

• Hemşirelik, bilim ve sanattan oluşan öğrenilebilir bir meslek olarak tanımlanmıştır. İnsanların ve yaşam süreçlerinin bakımı için var olan bir meslektir. Profesyonel hemşirelik uygulamaları, yaratıcı ve hayal gücüyle geniş bir yelpazede, hiçbir bağımlı işlevi olmadan, iş birliği yaklaşımı ile gerçekleştirilir. Kaynağını entelektüel karar verme, soyut bilgi ve insan sevgisinden alır.

ÇEVRE

• Çevre, parçalarının özelliklerinden ve biçiminden farklı özellik ve biçim gösteren sadeleştirilemez, tüm boyutlu enerji alanı olarak tanımlanmıştır. Her insanın kendi alanına özgü çevresel alanı vardır, her ikisi de devamlı ve yaratıcı olarak değişebilir. Çevre ve insan alanları sürekli değişim gösteren dalga biçimi ve organizasyonu ile tanımlanır.

TEORİNİN VARSAYIMLARI

• İnsan sahip olduklarıyla bir bütündür (Enerji alanı)
• İnsan ve çevre arasında sürekli bir madde ve enerji alışverişi vardır (Açıklık)
• Yaşam süreci, zaman-mekan sürekliliği boyunca geri dönüşsüz ve tek yönlü olarak gelişir (Sarmallık)
• Model ve organizasyon, insan ve onun yansıttığı yenilikçi bütünlüğünü tanımlar (Model ve organizasyon)
• İnsan soyutlama ve tasarlama, dil ve düşünce, hassasiyet ve duygu gibi özelliklere sahiptir (Duyan, düşünen)

Üniter İnsan Teorisi’nde yıllar içinde yeni bilgilerle birlikte birçok düzenleme yapılmıştır. Rogers bunu teorinin gelişiminin sonu olmayan bir süreç olarak tanımlamıştır.

ENERJİ ALANI

Untitled Slide

• Varlıkların en temel bölümünün enerji alanı olduğu vurgulanmıştır. Varlıklar bir enerji alanına sahip olmaktan ziyade kendileri bir enerji alanıdır. Enerji alanı sonsuz ve tüm boyutludur. İnsan alanı ve çevre alanı olmak üzere 2 alan tanımlanmıştır.

Untitled Slide

• Üniter insan; indirgenemez, bölünemez, tüm boyutlu bir enerji alanıdır. Parçaların toplamından daha fazla ve farklıdır. İnsanı anlamak için parçaların değil bütünlüğünde var olma özünün yakalanması gerektiği vurgulanmıştır. Çevresel alan; insan alanı ile bütünleşmiş ve tüm boyutludur.

Untitled Slide

• Enerji; süreç, hareket ve değişim için potansiyeldir. Teorinin tüm kavramsal içeriği için belirleyicidir. Enerji alanının şiddeti, yoğunluğu ve ölçüsü sürekli olarak değişir.

Enerji Alanının Göreceli Çeşitliliği

Untitled Slide

AÇIKLIK

• Enerji alanlarının sonsuz,açık ve bir diğer enerji alanı ile bütünleyici olduğunu ifade eder. Canlı sistemler durmadan büyür, genişler, gittikçe karmaşıklığı ve çeşitliliği artar. İnsan, çevresi ile değişim yaratacak karşılıklı enerji dönüşümüne açıktır. (Phillips 2010)

MODEL

• Enerji alanını tanımlar. Model, bir enerji alanının bütün özelliklerini anlatan tek bir dalgadır. Modelin doğası sürekli ve yenileyici olarak değişir ve bu değişiklikler enerji alanına kimlik kazandırır. Her bir insan alanı biriciktir. Modelin kişiye özel ve biricik olmasının nedeni alanını özellikleri, kalitesi ve davranışlardır. Model; hastalık, rahatsızlık, duygular ya da ağrı gibi nedenlerle sürekli değişebilir. Modelin değişikliği sürekli, yenilikçi ve görecelidir. (Tomey 2006)

TÜM BOYUTLULUK

• Rogers uzamsal ya da maddesel yüklemenin olmadığı doğrusal olmayan bir alan olarak tanımlamıştır. Sonsuzluk sağlar. Bütünüyle üniter fikrinin en iyi ifadesidir. (Tomer 2006)

Untitled Slide

• Enerji alanı, hemodinamik üç ilke ile açıklanır. Sarmallık, yansıma, bütünleme. Sarmallık değişimin doğası, bütünleme değişimin gerçekleştiği süreç, yansıma değişimin nasıl gerçekleştiğini ifade eder.

TEORİNİN KULLANIM ALANLARI

• Hemşirelik Eğitiminde Kullanılması
• Hemşirelik Araştırmasında Kullanılması
• Hemşirelik Uygulamalarında Kullanılması

Hemşirelik Eğitiminde Kullanılması

• Rogers’a göre eğitim programlarının temel dersleri dil, matematik, bilim, felsefe, psikoloji, sosyoloji, müzik, sanat, biyoloji, mikrobiyoloji, fizik ve kimya, seçmeli dersler ekonomi, etik, politik bilimler, antropoloji ve bilgisayar bilimi derslerini içermelidir.

Hemşirelik Uygulamalarında Kullanılması

• Teoride bugünkü sağlık sistemindeki sürekli bakımın dönemsel olan hastalık sürecindeki bakımdan çok daha önemli olduğu belirtilmiştir. Teori, üniter insan çevre fenomenine felsefi bir çatı sağlamaktadır. Bu çatıda hemşirelik uygulamaları için teorik bilgi yer almaktadır. Profesyonel hemşirelik uygulamaları, insanlara hizmet için yaratıcı ve iyi planlanmış bir şekilde gerçekleştirilmelidir. Bunun için güçlü bir entelektüel muhakeme, soyut bilgi ve insan sevgisi gereklidir.

Hemşirelik Araştırmasında Kullanılması

• Parse ve Neuman’ın hemşirelik teorileri Rogers’ın teorisi temel alınarak geliştirilmiştir. Teoriyi araştırmalarda kullanmanın bazı zorlukları vardır. Rogers’ın teorisine dayalı yeni araştırma yöntemlerinin ve veri toplama araçlarının geliştirilmesi gereklidir. (Fawcet 2005)

Untitled Slide

Untitled Slide

Untitled Slide

Untitled Slide

Untitled Slide

Untitled Slide

Untitled Slide

Untitled Slide