HAREZMİ

HAYATI

• El-Harezmi'nin hayatına dair kesin olarak bilinen ayrıntı az sayıdadır. İranlı bir ailede Büyük Horasan’ın Harezm şehrinde (modern Hive, Harezm bölgesi, Özbekistan) doğmuştur. 780 yılında doğduğu bazı kaynaklarda geçse de bu kesin değildir.

Untitled Slide

• orasan bölgesinde bulunan Harezm'de temel eğitimini alan Harezmi, gençliğinin ilk yıllarında Bağdat'taki ileri bilim atmosferinin varlığını öğrenir. İlmî konulara meraklı olan Harezmi bu konularda çalışma idealini gerçekleştirmek için Bağdat'a gelir ve yerleşir. Devrinde bilginleri himayesi ile meşhur olan Abbasi halifesi Mem'un Harezmi'deki ilim kabiliyetinden haberdar olunca onu Bağdat Saray Kütüphanesi'nin idaresinde görevlendirilir.

Untitled Slide

• Daha sonra da Bağdat Saray Kütüphanesindeki yabancı eserlerin tercümesini yapmak amacıyla kuri olan Beyt’ül Hikmet’de görevlendirilir. Böylece Harezmi, Bağdat’ta inceleme ve araştırma yapabilmek için gerekli bütün maddi ve manevi imkanlara kavuşmuş. Burada hayata ait bütün endişelerden uzak olarak matematik ve astronomi ile ilgili araştırmalarına başlar Bütün ihtiyaçları Halife tarafından karşılanan Harezmi, Bağdat’ta ve seyahatlerinde matematik, alanında kıymetli araştırmalar yaptı.

ÇALIŞMALARI

• El-Harezmī'nin matematik, coğrafya, astronomi ve haritacılığa katkısı, cebir ve trigonometride yeniliğin temelini oluşturdu. Doğrusal ve ikinci dereceden denklemleri çözmeye yönelik sistematik yaklaşımıyla cebrin ortaya çıkmasına neden olan kitabının başlığı şöyledir, “Tamamlama ve Dengeleme ile Hesaplama Üzerine Özlü Kitap”.

Untitled Slide

• 820 yılında Harezmi tarafından yazılmış olan “Hint Rakamlarıyla Hesaplama Üzerine” isimli kitap Hint-Arap rakam sisteminin Ortadoğu ve Avrupa'ya yayılmasının ana sebebidir. Latinceye Algoritmi de numero Indorum olarak çevrilmiştir. Çalışmalarından bazıları Fars ve Babillerin astronomisi, Hint sayıları ve Yunan matematiği üzerine kuruludur. Harezmi, Batlamyus’un Afrika ve Orta Doğu'yla ilgili verilerini sistematize etti ve düzeltti.

Untitled Slide

• Batlamyus’un Coğrafyası’ndaki yerlerin koordinatlarını temel almakla birlikte, Akdeniz, Asya ve Afrika için var olan değerleri geliştirerek sunmuştur. Halife el-Memun tarafından dünyanın çevresini belirlemek ve bir dünya haritası hazırlamak için görevlendiliren 70 kadar coğrafyacıya eşlik edip ve projeye yardım etmiştir. 12. yüzyılda eserlerinin Latince çevirileri vasıtasıyla Avrupa'ya yayılmasıyla birlikte Avrupa'da matematiğin gelişimi üzerinde derin bir etkisi olmuştur.

Untitled Slide

• Tamamlama ve Dengeleme ile Hesaplama Üzerine Özlü Kitap 820 yılı dolaylarında yazılmış bir matematik kitabıdır. Bu kitap ticaret,ölçüm ve yasal miras alanlarında, çok geniş yelpazedeki problemlerin çözümü için örnekler ve uygulamalarla dolu popüler bir hesaplama çalışması olarak halife el-Memun’un teşviki ile yazılmıştır. “Cebir” terimi bu kitapta tanımlanan temel işlemlerden biri olan denklemlerden gelmektedir.

Untitled Slide

MATEMATİK ALANINDAKİ ÇALIŞMALARI

• Matematik alanındaki çalışmaları cebirin temelini oluşturmuştur. Bir dönem bulunduğu Hindistan’da sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını saptamıştır. Harezmî'nin bu konuda yazdığı kitabın Algoritmi de numero Indorum adıyla Latinceye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden oluşan bu sistem ve sıfır, 12. yüzyılda batı dünyasına sunulmuştur. Hesab-ül Cebir vel-Mukabele adlı kitabı, matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik çözümlerinin yer aldığı ilk eserdir. Bu nedenle Harezmî (Diophantus ile birlikte) "Cebir'in babası" olarak da bilinir. İngilizcedeki "cebir" sözcüğü, Harezmî'nin kitabındaki “el-cebr"den gelir

Untitled Slide

Untitled Slide

• Harezmi sıfır rakamını (0) ve x bilinmeyenini kullandığı bilinen ilk kişidir. İkinci dereceye kadar polinom denklemlerinin çözülmesinin kapsamlı bir hesabını sağlamıştır ve terimleri bir denklemin diğer tarafına aktarmaya istinaden, diğer bir deyişle denklemin zıt taraflarındaki benzer terimleri iptal etmek olan, “indirgeme” ve “dengeleme” temel metotlarını ele almıştır. El-Harezmī'nin doğrusal ve ikinci dereceden denklemleri çözme yöntemi, denklemi altı standart formdan birine indirgeyerek başlar.

Untitled Slide

• Karelerin köklere eşitlenmesi (ax2 = bx) Karelerin sayıya eşitlenmesi (ax2 = c) Köklerin sayıya eşitlenmesi (bx = c) Karelerin ve köklerin sayıya eşitlenmesi (ax2 + bx = c) Karelerin ve sayı köklere eşitlenmesi (ax2 + c = bx) Köklerin ve sayı karelere eşitlenmesi (bx + c = ax2)
• Cebir, denklemin her bir yanına aynı değeri ekleyerek negatif birimleri, kökleri ve kareleri kaldırma işlemidir. Örneğin, x2 = 40x − 4x2 denklemi 5x2 = 40x 'e dönüştürülür. Al-Muqābala, aynı türden terimleri denklemin aynı tarafına getirme işlemidir. Örneğin, x2 + 14 = x + 5 denklemi x2 + 9 = x halini alır.

Untitled Slide

• Ancak o dönemlerde matematik terimlerinin çoğu daha bulunmadığı için diğer sayfada ki terimleri daha basite ingirdiyerek açıklamıştır .örneğin : "10'u iki parçaya ayırın: bir parçayı kendisi ile çarpın; diğerinin 81 katı ile birbirine eşit olacaktır”. Hesaplama: Siz ona: "10'dan çıkartılıp kendisi ile çarpılan şey, 100 artı kare eksik 20 şeydir, ve bu 81şeye eşittir. Yirmi şeyi yüz ve kareden ayırıp 81 şeye eklenir. Yüz ve kare, 101 kök’e eşit olur. 101 kök’ü yarıya bölünce elli buçuk kök elde edilir. Bunu kendisiyle çarpınca ikibinbeşyüzelli ve bir çeyrek eder. Yüz’ü bunda çıkarırsak ikibindöryüzelli ve bir çeyrek kalır. Burdan kökü bulursak kırkdokuzbuçuk olur. Bunu kök’ün yarısı olan 50 buçuktan çıkartınca geriye bir kalır ve bu iki parçadan biridir."

DİĞER ALANLARDAKİ ÇALIŞMALARI

• Matematik dışında çoğrafya , aritmetik , trigonometri ve astronomi alanında da çalışmalar yapmıştır

ESERLERİ

• El- Kitab'ul Muhtasar fi'l Hesab'il Cebri ve'l Mukabele Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind El-Mesahat Kitab surat al-arz Zîc-ul Harezmî Kitab al-Amal bi'l Usturlab Kitab'ul Ruhname Kitab'ul Tarih

KAYNAKÇA

• Wikipedia.org
• Gelişenbeyin.com
• Bioyografi.net.tr
• Leblebitozu.com